Το έργο "Βάκχαι", του Αρχαίου Έλληνα τραγικού ποιητή Ευριπίδη, μας περιγράφει, ο "από σκηνής φιλόσοφος" όπως τον ονόμαζαν οι μετέπειτα κριτικοί των έργων του, την προσπάθεια του βασιλιά της Θήβας Πενθέα να μην επιτρέψει στην πόλη του την Θήβα να εισχωρήσει η λατρεία και οι τελετές προς τιμή του θεού Διονύσου. Τελετές που μοιάζουν με τις σημερινές καρναβαλικές εκδηλώσεις που γίνονται ανά την Ελλάδα. Η αντίσταση του βασιλιά της Θήβας δεν ευωδώνεται και τελικά με δόλιο τρόπο ο Διόνυσος καταφέρνει να σκοτώσει με μαρτυρικό τρόπο τον βασιλιά, υποκινώντας τις βάκχες να τον κατασπαράξουν.
Ο Πενθέας αντιστάθηκε και βρήκε τραγικό θάνατο κατά τον Ευριπίδη. Μας προξενεί εντύπωση ότι ο Επίσκοπος Εφέσου Τιμόθεος, μαθητής του Αποστόλου Παύλου, κάνει το δικό του αγώνα ενάντια των ειδωλολατρικών εκδηλώσεων διονυσιακού τύπου προς τιμή της θεάς Άρτεμης , αλλά βρίσκει μαρτυρικό τέλος. Στην Έφεσο λατρευόταν η Άρτεμη και κατά τις γιορτές προς τιμήν της γινόντουσαν ανήκουστα όργια, τα οποία δικαίως εξήγειραν την ψυχή του Αποστόλου. Σε μια τέτοια γιορτή που ονομαζόταν Καταγώγιο, το έτος 97 μ.Χ., οι Εφέσιοι ειδωλολάτρες τριγυρνούσαν μεταμφιεσμένοι με προσωπίδες στην πόλη, κουβαλώντας μικρά είδωλα στα χέρια τους και προβαίνοντες σε ανήκουστα όργια, εγκλήματα και ασέλγειες καθ οδόν. Ο Τιμόθεος επιχείρησε να τους εμποδίσει στη μέση του δρόμου και να τους ελέγξει για την πλάνη τους. Ο Απόστολος υπέστη σφοδρό και ανηλεή λιθοβολισμό από το μαινόμενο πλήθος, με συνέπεια να πέσει αιμόφυρτος στο έδαφος. Οι ειδωλολάτρες τότε με μεγαλύτερη λύσσα χτυπούσαν με λίθους και ρόπαλα τον Απόστολο, τον οποίον χλεύαζαν και έσυραν στους δρόμους της πόλεως. Ο Τιμόθεος με καρτερία υφίστατο το μαρτύριο, ευχαριστώντας τον Κύριο, διότι τον αξίωσε να προσφέρει την ζωή του για Εκείνον.
Ας δούμε ορισμένους στίχου από το έργο του Ευριπίδη στη νεοελληνική
- Πρόλογος του έργου : μιλά ο θεός Διόνυσος στους θεατές :
"Διότι αυτή εδώ η πόλη (Θήβα) πρέπει να μάθει, κι ας μη το θέλει, να μη μείνει έξω από τις δικές μου βακχικές τελετές.
Και αυτός (ο Πενθέας) καταπολεμεί τη θεότητά μου, με στερεί τη λατρεία από την πόλη της Θήβας.
Αφού τακτοποιήσω καλά τη λατρεία μου εδώ θα κινήσω τα πόδια μου για άλλη γη."
- Επεισόδιο πρώτο, μιλά ο Πενθέας :
"Λένε πως έχει μπει στη χώρα μου κάποιος ξένος, ένας πλανευτής μάγος από τη χώρα της Λυδίας, κάποιου που στολίζει το κεφάλι του με ξανθιές πλεξούδες και έχει τα μάτια του φλογισμένα με τη χαρά της Αφροδίτης και σπρώχνει σε βακχικές τελετουργίες τις κοπέλες."
- Μιλά ο Τειρεσίας στον Πενθέα :
"Ο νέος θεός που τώρα εσύ με τα λόγια στου τον χλευάζεις δε θα μπορούσα να σου πω πόσο μεγάλη τιμή θα έχει σε όλη την Ελλάδα.
Ο θεός αυτός έχει μαντική δύναμη διότι το βακχικό μεθύσι και η μανιακή κατάσταση έχουν μεγάλη μαντική δύναμη .... θα τον δεις να γίνεται μεγάλος στην Ελλάδα."
- Πενθέας : "Πηγαίνετε μέσα στην πόλη να ψάξτε να βρείτε το γυναικόμοφρο αυτό ξένο, που φέρνει μια αρρώστια καινούρια στις γυναίκες και μολύνει τις κλίνες μας".
- Επεισόδιο τέταρτο : μιλά ο Πενθέας : "Μου φαίνεται σα να είσαι ταύρος και ότι έχουν φυτρώσει κέρατα πάνω στο κεφάλι σου ...
Οι παραπάνω στίχοι δείχνουν μια προφητική τοποθέτηση από μέρους του Ευριπίδη. Δεν μας εκπλήσσει αυτό, γιατί σύμφωνα με τον Άγιο Ιουστίνο τον φιλόσοφο, ο σπερματικός λόγος του αγίου Τριαδικού Θεού φωτίζει κάθε άνθρωπο ερχόμενο είς τον κόσμο. Αναφέρει επί παραδείγματι ο Ευριπίδης ότι "η πόλη δεν θα μείνει έξω από τις δικές μου βακχικές τελετές και ..... αφού τακτοποιήσω καλά τη λατρεία μου εδώ θα κινήσω τα πόδια μου για άλλη γη." Πράγματι υπήρχαν πόλεις στην χώρα μας που δεν γίνονται καρναβαλικές εκδηλώσεις, όπως επί παραδείγματι στη Λάρισα. Τα τελευταία χρόνια, υπό το πρόσχημα της αναβίωσης παραδοσιακών αποκριάτικων εθίμων γίνονται καρναβαλικές εκδηλώσεις στην πόλη της Λάρισας, με κυριότερο τα λεγόμενα μπουλούκια, δηλαδή μεταμφιεσμένες παρέες που γυρνούν στους δρόμους με συνοδεία μουσικής. Αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα μπουλούκια βρήκαμε πως πρόκειται για ένα πανάρχαιο αποκριάτικο έθιμο που αναβιώνει στην Νάουσα Ημαθίας τις λεγόμενες "μπούλες".
Επίσης προφητικοί είναι και οι ακόλουθοι στίχοι : " .. πόσο μεγάλη τιμή θα έχει σε όλη την Ελλάδα .... θα τον δεις να γίνεται μεγάλος στην Ελλάδα..." Πράγματι σε πάρα πολλές πόλεις και χωρία της χώρας μας τελούνται καρναβαλικές εκδηλώσεις, αρκεί να περιηγηθεί κανείς στο διαδίκτυο και θα το διαπιστώσει.
Τέλος εκείνο που χαρακτηρίζει τη λατρεία του θεού Διόνυσου είναι το στοιχείο της έκστασης που επιτυγχάνεται με την κατανάλωση άφθονου κρασιού, οι μεταμφιέσεις, η τάση για οργιαστική φρενίτιδα, αλλά και η μαντική δύναμη των βακχικών εκδηλώσεων "το βακχικό μεθύσι και η μανιακή κατάσταση έχουν μεγάλη μαντική δύναμη." Αν εξαιρεθεί το μαντικό στοιχείο, τα υπόλοιπα διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στις καρναβαλικές εκδηλώσεις, αφού αναφέρονται περιστατικά μεθυσμένων που εισάγονται στα νοσοκομεία εξαιτίας της κατανάλωσης υπερβολικής ποσότητας ακλοόλ, διάφορα όργια που γίνονται και που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, αλλά και οι "ανεπιθύμητες κυήσεις" που παρατηρούνται ... κατόπιν εορτής.
Ποιος ο εισηγητής αυτών των εκδηλώσεων; Μας το αποκαλύπτει ο μεγάλος τραγικός ποιητής : "Μου φαίνεται σα να είσαι ταύρος και ότι έχουν φυτρώσει κέρατα πάνω στο κεφάλι σου"
Η εκκλησία ασχολήθηκε και αντιμετώπισε τις βακχικές λατρείες και τα δρώμενα τους, με τους ανεπίτρεπτους χορούς, με τις μάσκες τις σατυρικές, τις κωμικές και τις τραγικές, τις ειδωλολατρικές γιορτές με την ανδρική ενδυμασία των γυναικών και την γυναικεία των ανδρών και γενικά με όλα εκείνα που συμβαίνουν κατά τις ημέρες των απόκρεω, με την ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδο (680 μ.Χ.), τα οποία κατακρίνει και υποβάλλει τους μεν κληρικούς σε καθαίρεση, τους δε λαϊκούς σε αφορισμό, αν συμμετάσχουν σ' αυτά τα αντιορθόδοξα και αντιεκκλησιαστικά έκτροπα.
Παραθέτουμε την ερμηνεία του οσίου Νικόδημου εις τον ΞΒ' Κανόνα της ΣΤ' Οικουμεν. Συνόδου: «Καλάνδαι ονομάζονται αι πρώται ημέραι του κάθε μηνός, εις τας οποίας οι Έλληνες εσυνείθιζον να εορτάζουν, δια να απερνούν τάχα όλον τον μήνα με ευθυμίαν και τα βοτά δε και βρουμάλια, Ελληνικαί ήτον εορταί, τα μεν βοτά ήτοι βοσκήματα και πρόβατα, εις τιμήν του θεού του Πανός, ος τις ενομίζετο από τους Έλληνας ότι είναι έφορος των προβάτων και των λοιπών ζώων τα δε βρουμάλια εις τιμήν του Διονύσου... Προστάζει λοιπόν ο παρών Κανών, ότι τα τοιαύτα Ελληνικά, αλλά δη και η κατά την πρώτην Μαρτίου τελουμένη πανήγυρις, δια την ευκρασίαν τάχα του έαρος, να ασηκωθούν ολοτελώς από την πολιτείαν των χριστιανών. Μήτε χοροί απλώς δημόσιοι γυναικών, να γίνωνται, ούτε εορταί, και χοροί από άνδρας και γυναίκας εις όνομα των Ελλήνων ψευδοθεών. Ορίζει δε προς τούτοις, ότι μήτε άνδρας να φορή γυναικεία ούτε γυναίκα ρούχα ανδρίκια. αλλά μήτε να μουρόνωνται με μουτσούνας και προσωπίδας κωμικάς, ήτοι παρακινούσας εις γέλωτας, ή τραγικάς, ήτοι παρακινούσας εις θρήνους και δάκρυα, ή σατυρικάς ήτοι ιδίας των Σατύρων και βάκχων, οίτινες εις τιμήν του Διονύσου, ως εκστατικοί και δαιμονισμένοι εχόρευον, και ότι τινάς να μην επικαλήται το όνομα του συγχαμερού Διονύσου (ος τις ενομίζετο πώς ήτο δοτήρ του οίνου και έφορος), όταν πατώνται τα σταφύλια εις τους ληνούς, μήτε να γελά και να καγχάζει, όταν βάλλεται ο νέος οίνος εις τα πιθάρια. Λοιπόν όποιος από του νυν και εις το εξής, αφ' ου έμαθε περί τούτων, εν γνώσει επιχειρήσοι να κάμη κανένα από τα προρρηθέντα τούτα δαιμονιώδη και ελληνικά, ει μεν είναι κληρικός, ας καθαίρεται, ει δε λαϊκός ας αφορίζεται» (Οσ. Νικοδ. «Ιερ. Πηδάλ.», έκδ. Αστέρος, σελ. 275.)
Ο φωτισμένος, ζηλωτής και άγιος Γέροντας των Πατρών Γερβάσιος Παρασκευόπουλος έλεγε για το πατρινό καρναβάλι : «Το πατρινό καρναβάλι παρουσιάζεται ως μέσον αναζωογονήσεως, αλλά είναι πράγματι ένα από τα βαθύτερα συμπτώματα του πνευματικού μαρασμού της πόλεως»
Ίσως θα μπορούσε κάτι να κατορθώσει αυτή η προφητική φωνή, εάν δεν αντιδρούσαν, παίρνοντας το μέρος των καρναβαλιστών, μερικοί θεολόγοι, κληρικοί και λαϊκοί. Γι' αυτό ο «όντως» ποιμήν πατήρ Γερβάσιος χρησιμοποιεί την χρυσοστόμιο γλώσσα για να στηλιτεύση τους αντιδραστικούς: «Αφορμή μας δίνουν για να μιλήσουμε καθηγηταί τινες της Θεολογίας -ταλαίπωρος Θεολογία- διακηρήξαντες ότι επιτρέπεται και ο χορός και αι «αποκριάτικες» ευτραπελίαι. Επίσης και τα «επίσημα» Εκκλησιαστικά περιοδικά τα ομιλούντα περί «Αποκριάτικης χαράς»... Εάν πρόκειται περί θείων εντολών και απαγορεύσεων, τίνες είναι αυτοί οι αυτοτιτλοφορούμενοι «μεγάλοι» καθηγηταί της Θεολογίας, οι οποίοι τολμώσιν, ως καθηγηταί τάχα, να διακηρύττουν όσα αναφέρθησαν; Αλλά εάν υπήρχε ζώσα Εκκλησία και κράτος γνησίων ορθοδόξων Κυβερνητών, θα έπρεπε την επομένην αυτοί οι κύριοι ή να ανεκάλουν. Απευθυνόμενος ο άγιος Γέροντας προς τους Εκκλησιαστικούς και πολιτικούς άρχοντες λέει: «Άρχοντες της Εκκλησίας και του λαού έκαστος υμών γινωσκέτω, ότι δεν δύνασθε να σιωπάτε. Έχετε υποχρέωσιν και καθήκον να διαφωτίσητε το ποίμνιον, ο δια του ιδίου Αίματος εκαθάρισεν ο Αρχηγός της σωτηρίας ημών. Σιωπώντες αφίνετε τον λαόν του Θεού εν τω σκότει και τη πλάνη, την δε λαϊκήν δημοσιογραφίαν να αναλαμβάνη έργα διαφωτιστού και διδασκάλου του χριστεπωνύμου πληρώματος, επί μεγίστη βλάβη αλλά και ψυχική απωλεία αυτού... Καθ' ημάς, Ιεροκήρυξ αποφεύγων να επιληφθή του υπό του ως άνω ιερού Κανόνος θιγομένου θέματος δια να μη δυσαρεστήση, Θεού δούλος και Θεού διάκονος ουκ έστιν» (Γερβ. Παρασκευοπούλου, «Επίκ. προβλ.», σελ. 145).
